Afrikansa

Ĉapitro 1. Enkonduko

Lerni la afrikansan lingvon ne devas esti tre malfacile, se oni lernis Esperanton antaŭe. Ĉi tiu libro volas helpi vin rapidigi vian lernadon.

Kompreneble la afrikansa ne estas tiom facile lernebla kiel Esperanto, sed tamen pli facila ol multaj aliaj naturaj lingvoj. La afrikansa estas juna lingvo, evoluita el la pidĝino kreita de malajaj servistoj, penante, antaŭ kelkcent jaroj, komuniki kun iliaj nederlandaj estroj. Post tiam ankoraŭ ne sufiĉe tempo pasis por konfuzi la simplan strukturon, donitan al la lingvo ĉekomence. Male, lingvokomitatoj, ofte resursriĉaj, planadis la lingvoevoluon, konsiderante trajtojn en aliaj ĝermanaj lingvoj kaj la logikon. La gramatiko tial estas treege simpla. Por esperantisto, celante al baza lingvonivelo, la gramatikstudado ne devus daŭri eĉ kelkajn horojn. Tial oni povas studi la gramatikon unue. Post tio oni devas lerni vortojn. En la oficiala afrikansa tre multaj vortoj similas al vortoj de aliaj ĝermanaj lingvoj – la angla, la germana k.t.p. Por nederlandanoj la afrikansa ne eĉ estas lernenda; ili povas ĝin kompreni aŭ legi direkte, sen studado. Studantoj kiuj jam komprenas la svedan, la norvegan aŭ la danan, prefereble studu la svedan version de ĉi tiu libro. Tiu versio speciale atentas la fakton, ke multaj strukturaj vortoj estas similaj en la skandinavaj lingvoj kaj la afrikansa. Jen la sveda libro: https://sv.wikibooks.org/wiki/Spr%C3%A5kkurser/Afrikaans .

Ĉi tiu libro ne estas normala lingvokurso. Por esperantistoj, kaj precipe tiuj, kiuj jam konas iom da ĝermanaj lingvoj, ne estus efike studi longan vicon da lecionoj, ĉiu prezentanta nur iujn gramatikajn regulojn kaj dekon da novaj vortoj, kiujn oni devus lerni parkere antaŭ oni irus antaŭen. Ĉi tiu libro anstataŭe ĉiufoje prezentas multe pli grandajn strukturojn de sciado. Ĝi parte lasas al la legantoj poste zorgi pri ekzercado, kiam ili jam scias kiel funkcias la lingvo kaj kiel oni povas identigi vortojn, kiujn oni neniam renkontis, nur per kono de aliaj lingvoj.

La celo estas, ke oni per ĉi tiu kurso lernu legi afrikansajn tekstojn. Buŝan komunikadon ne estas traktita. La buŝa kaj la aŭda atendu ĝis estiĝas tia profunda kono pri la lingvostrukturo, kiun la listoj celas doni rapide.

Ĉi tie estas prezentita unue la gramatiko, sekvinte listoj de gravaj vortoj. La unua vortlisto enhavas vortojn kiuj similas al esperantaj vortoj, alia listo anglasimilajn, tria precipe germanasimilajn. Tiuj listoj helpos vin kompreni kiel la afrikansaj vortoj estas ”deformitaj” kompare kun version, kiujn vi eble konas baze de aliaj lingvoj. Inter tiuj longaj listoj troviĝas ekzercoj kaj tabeloj prezentantaj iujn pronomojn kaj aliajn gravajn vortojn, ne jam aperintajn en antaŭaj listoj. Post iuj kromaj ekzercoj kaj vortlistoj, vi penu legi aŭtentikajn afrikansajn tekstojn. Plej laste troviĝas informo pri ”tsotsitaal”, certa neformala varianto de la afrikansa lingvo. Tsotsitaal enhavas malpli da ĝermanaj vortoj, sed tamen pli da anglaj vortoj.

Ĉapitro 2. Elparolo kaj gramatiko

Ĉi tiuj elparolreguloj ne sufiĉas por perfekta elparolo. Ili estas prezentitaj, precipe ĉar ili necesas por facila lernado. Multajn vortojn oni povas aŭde rekoni, pro simileco kun esperantaj, anglaj aŭ germanaj vortoj, eĉ se ili estas skribe konfuzigaj:

y oni elparolas kiel “ej”.

w oni elparolas kiel esperanta ”v”.

v oni elparolas kiel esperanta ”f”.

g oni elparolas kiel esperanta ”ĥ”. (Komparu afrikansa “nag” kaj germana “Nacht”, kiuj ambaŭ signifas ”nokto”.)

oe oni elparolas kiel esperanta ”u” sed pli longa.

i oni elparolas kiel iu inter esperanta ”i” kaj ”e”.

Krome, la elparolo estas kiel oni povas konjekti, sed

u oni elparolas kiel en la angla vorto “but”.

uu estas longa sono, elparolata iom kiel la litero ”y” en la finna, la sveda, la germana kaj aliaj lingvoj, kaj la ”ü” en la germana. Ĝi ankaŭ similas al la esperantaj “ie” kaj ”je”.

Detaloj pri ĉapelitaj literoj k.t.p. vi ne devas lerni tuj. Ili ne ŝanĝas multe. Poste vi povus kontroli vian elparolon per la retpaĝo http://www.forvo.com/languages/af/ .Tio pliĝojiĝos vian lernadon.

Vortradikoj ofte estas tre mallongaj

Afrikansaj vortoj ofte estas tre mallongaj. Ili ofte ŝajnas kiel ŝtumpigitaj vortoj de aliaj lingvoj: wa = vagono, veturilo, vis = fiŝo. Se oni renkontas longan vorton, oni rajtas konjekti, ke ĝi estas fakte kunmetita. Tiam indas peni kompreni ĉiun silabon solece, por atingi la signifon de la tuta vorto.

Ekzemple, "Walvis bay" estas la angla nomo de haveno kaj havenurbo en Namibio, aŭ skribite pure afrikanse: ”Walvis baai”. Se oni memoras ke afrikansa v sonas kiel ”f”, kaj fendas tiun "Walvis", oni havas wal + vis, kiu post aldono de iuj literoj, donas preskaŭ la esperanta ”baleno” + ”fiŝo”. "Balenviŝgolfo" estu la laŭvorta traduko. (Balengolfo estas pli moderna kaj pli laŭbiologia traduko.)

Mallongaj vortoj ja havas nur malmultajn literojn, do malmultaj kombinoj ekzistas. Por esprimi ĉiujn afrikansajn konceptojn preskaŭ ĉiuj de tiaj sufiĉe malmultaj eblaj silaboj estas eluzitaj, kaj tre multaj el ili eĉ devas havi plurajn signifojn. Leganto tial devas rapide decidi, kiu el ili estas la celata. (Kiam oni legas afrikansan tekston, oni kelkfoje emas deziri, ke ekzistus iaj Esperantaj finaĵoj -o, -as, -is, -n, j, kiuj montrus, ĉu temas pri substantivo, verbo, akuzativo, pluralon aŭ io alia.) Foje ankaŭ plursilabaj vortoj ŝajnas esti kunmetitaj.

Ekzemplo: La Esperanta vorto ”leopardo” estas luiperd, kio estas prudenta alkonformigo al la sonsistemo de la afrikansa lingvo. Sed ”lui” ankaŭ signifas maldiligenta, kaj ”perd” signifas ĉevalo. Do, tiaj pruntvortoj havas kromsignifojn, kiuj povas helpi la lernadon, sed ankoraŭ malhelpi. (Esperanto ja havas la saman trajton.)

Afrikanse oni ofte ne pruntas oftajn internaciajn, grek- aŭ latin(id)devenajn vortojn. Oni do rifuzas "regule 15-solvon" kaj anstataŭe formas siajn proprajn vortojn. Ekzemple: La frazo per fliegtuig estas formita el per = per, flieg = flugi, tuig = ilo. Do "Per flug-ilo" – eĉ pli Esperanteca ol la Esperanta esprimo "Per aeroplano".

Foje kono pri anglaj kaj germanaj vortoj faciligas la studon multe. Ekzemple: Was my pen in my hand? Tiu frazo estas skribita precize same angle kaj afrikanse, kaj havas la saman signifon: ”Ĉu mia plumo estis en mia mano?” La elparolo estas, kiel jam dirite, tute alia.

Foje scio pri aliaj lingvaj konfuzas: La demandovorto hoe signifas ”kiel” (ne ”kiu”, kion anglaparolanta povis kredi). ”Kiu” anstataŭe estas wie, kiu konfuzas germanaparolantojn. Of ne signifas la sama kiel la angla vorto, sed ofte ”aŭ”. En subfrazoj ĝi signifas ”ĉu” (kiel la angla ”if”, la germana ”ob”). ”Kaj” estas en. Tiu vorto similas al la angla vorto, sed ĝi konfuzas preskaŭ ĉiujn aliajn esperantistojn. Lernu tiujn kvar gravajn vortojn plejeble frue.

Ekz: Hoe funksioneer die apparaat? - Kiel funkcias la aparato? Wie drink koffie of tee? - Kiu trinkas kafon aŭ teon? Die koek is bruin en warm – La kuko estas bruna kaj varma.

Helpverboj

Helpverboj havas kvar gravajn formojn, korespondantajn al la Esperantaj -i, -as, -is, -ita, proksimume. La tabelo montras ilin kaj iliajn tradukojn.

Infinitivo	Prezenco	Simpla preterito	Preterita participo	Traduko	Uzo	Ekzemplo
te hê	het	had	gehad	havi; havas; havis; havita.	Esprimas ankaŭ la preteriton, kune kun la preterita participo	Sy het gedans – Ŝi dancis
te wees	is	was	gewees	esti; estas; estis; estita	Esprimas ankaŭ la pasivan voĉon, kune kun la preterita participo	Die leeu is gehelp – La leono estas helpita
te word	word	word	geword	fariĝi; fariĝas; fariĝis; fariĝita	Esprimas ankaŭ la pasivan voĉon, kune kun la preterita participo	Die hond word gelok – La hundo estas (estis) logita
	sal	sou		devas; devis	Esprimas la futuron, kune kun la infinitivo	Die vaas sal val– La vaso falos
	wil	wou	(gewil)	volas; volis		Die fis wou sink – La fiŝo volis sinki
	moet	moes		devas; devis		Ek moet bak – Mi devas baki
te kan	kan	kon		povi; povas, povis
	mag	mog		rajtas; rajtis		Wie mag drink nou? - Kiu rajtas trinki nun?

La infinitivoj ofte havas markilon “te” antaŭe. (Tio estas kiel la angla ”to”, la germana ”zu”. Ofte oni diras om...te anstataŭe, kio similas al la germana “um...zu”, sed la uzado de om...te estas pli vasta ol tiu ĉi lasta. La vorto te ankaŭ povas signifi ”tro”.

Aliaj verboj

Nur la helpverboj havas la menciitan simplan paseon. Aliaj verboj nur havas ĉi tiujn tri formojn:

1. La baza formo, sen sufikso, sen prefikso. La baza formo estas uzita kiel imperativo, infinitivo kaj kiel prezenco por ĉiuj personoj singulare kaj plurale. Ĝi do funkcias kiel esperantaj formoj kun -u, -i, -as.

2. La aktiva aŭ prezenca participo (Esperante kun la sufikso -anta) havas afrikanse la sufikson -ende.

3. La pasiva aŭ preterita participo (Esperante kun finaĵoj kiel -at, -it) estas formita per prefikson ge- (Tio estas preskaŭ kiel germane: prefikso ”ge-” + sufikso. gedans = "getanzt").

Kiel Esperante, afrikanse oni povas esprimi tri tempojn: preteriton, prezencon kaj futuron, sed, ĉar la simpla preterito (-is) mankas ĉe plej multaj verboj, oni anstataŭe esprimas ĝin per la helpverbo het kaj poste la pasiva participo, kiel en multaj eŭropaj lingvoj. (Kelkaj Esperanto-gekomencantoj kutimas plendi pri la manko de tia helpverba konstruo en Esperanto. Pri la Afrikansa ili eble de nun plendos, ke la simpla -is mankas...)

Prezenco estas, kiel dirite, simple la baza formo.

La estontan tempon (-os) oni esprimas per la baza formo post la helpverbo. Tiu helpverbo estas aŭ sal ("devas") aŭ gaan ("iras"). Oni ankaŭ povas uzi prezencon (bazan formon), por ĝin esprimi.

Ekzemplo:	helpi	ni helpas	ni helpis	helpanta
	(om) te help	ons help	ons het gehelp	helpende

Ekzemplo:	fali	ni falas	ni falis	falanta
	(om) te val	ons val	ons het geval	vallende

Pli pri la prefikso ”ge-”:

Esceptoj: Por formi la preteritan participon de verbo kiu jam havas prefikson, oni ne metu prefikson -ge antaŭe. Oni devas kontroli, ĉu tiu prefikso estas akcentita aŭ ne. (Tio estas kiel la germana.) Se akcentita, ge- estu metita inter tiu prefikso kaj la radiko. Ekz: Ek het een sak opgehang. Mi suprenpendigis sakon. En neakcentita kazo, ”ge-” ne estas uzita. Oni do simple uzas la bazan formon kiel preterita participo.

Ekzemplo: Ek besoek, ek het besoek Mi vizitas, mi vizitis.

Substantivoj

La plurala finaĵo (-j en Esperanto) foje estas -s, foje -e. (Por vortoj devenaj de la angla aŭ anglakarakteraj vortoj -s estas uzita. Se oni komforte povas almeti -e, tiu ofte estas la ĝusta elekto.) Antaŭ la plurala finaĵo -e iuj etaj skribadaj ŝanĝoj foje okazas: Longa vokalo mallongiĝas (ekz. apparaat – apparate). Ofte la lasta konsonanto duobliĝas (ekz kop – koppe t. e. kapo - kapoj). (Similaj skribŝanĝoj ankaŭ trafas aliajn vortklasojn kiam finaĵo venas.) Krom la plurala, substantivoj havas neniuj aliaj finaĵoj.

La difina artikolo (”la” en Esperanto) estas ĉiam die – kaj singulare kaj plurale. La nedefina artikolo (neekzista en Esperanto) ĉiam estas ’n, do apostrofo kaj minuskla litero ”n”. Eĉ komence de propozicio la ”n” estas minuskla, sed la sekvanta vorto havas majusklan komencliteron. La elparolo de la nedefina artikolo estas simila al la anglaj nedifinaj artikoloj ”a” kaj ”an”, do iom malsimile antaŭ vokaloj kaj konsonantoj.

Genitivon oni povas esprimi kiel Esperanto: Do, post la posedata afero venas la prepozicio van, kaj poste la posedanto. (Esperante oni uzas la prepozicion ”de”.) Oni ankaŭ povas uzi angla-stilan genitivon. Tiam oni metas la posedanton unue, poste la vorton se kaj laste la posedata afero. (La angla uzas apostrofon kaj la literon ”s”, ligitaj al la posedanto. La germana ligas s sen apostrofo. La afrikansa do uzas ”se” kiel aparta vorto.)

Ekz. die kantoor van die president = die president se kantoor = la kontoro (oficejo) de la prezidento.

Adjektivoj kaj adverboj

Gradojn de komparado oni montras per la sufiksoj -er, -(e)ste ĉe la adjektivo. La komparaj vortoj ”kiel” kaj ”ol” ambaŭ estas as. Ekz. rooi, rooier, rooiste = ruĝa, pli ruĝa, plej ruĝa.

Neregulaj komparformoj havas ekzemple: graag, liewer, liefste = volonte, pli volonte, plej volonte kaj baie, meer, mees(te) = multaj, pli multaj, plej multaj.

Krom komparaj formoj, multaj adjektivoj ne postulas aliajn sufiksojnj:

Ekzemplo: ’n Bruin hond drink. Die bruin hond drink. Die bruin honde drink. Die honde is bruin. Ek het 'n bruin hond = Bruna hundo trinkas. La bruna hundo trinkas. La brunaj hundoj trinkas. La hundoj estas brunaj. Mi havas bunan hundon.

Foje finaĵo -e aperas kiam la adjektivo estas uzata kiel adjekto (estas antaŭ ĝia ĉefvorto afrikanse). Iuj neregulecoj tiam: kou fariĝas koude (malvarma), dum oud fariĝas ou (maljuna).

Ekzemplo: Die papegaaie is oud. Ou papegaaie. - La papagoj estas maljunaj. Maljunaj papagoj.

Adjektivojn oni povas uzi kiel adverboj sen iuj ajn aldonaj sufiksoj. (Oni do ne devas cerbumi, kiel Esperante, ĉu oni uzu formon kun -e aŭ -a. Afrikanse oni uzas la saman formon.)

Vortordo

En simplaj ĉeffrazoj la vortordo estas subjekto – predikato – objekto. Se la unua vorto en la frazo estas adverbo, tiam la verbo venas kiel dua, kaj la subjekto la tria. Do, la ĝenerala regulo estas: La predikatverbo ĉiam estu la dua elemento en eldira ĉeffrazo.

Se ekzistas helpverbo, tiu okupas la lokon de la predikato – la numero 2. La ĉefverbo tiuokaze venas kiel la fina vorto en la frazo. (Tio estas kiel germane. Ankaŭ okaze de vico de pluraj helpverboj ĝi estas traktitaj iom kiel germane.)

Demandfrazojn oni esprimas per meto de la predikaton kiel la unua vorto (dum en eldiraj frazoj oni metas la predikaton kiel la dua). Oni do ne uzu ian ”ĉu” afrikanse.

En eldiraj subfrazoj, post la subjekto (unue) ankaŭ la objekto aŭ predikativo estu frue en la frazo, kaj la finitiva verbformo estu fine. (La vortordo do ofte estas kiel germane.) Ankaŭ infinitivoj venas frazfine: Bang te wees = fariĝi tima (timiĝi).

Duobla negacivorto. Strangeco de la afrikansa estas tio, ke oni en neaj frazoj postmetas duan negacivorton frazfine, se aliaj vortoj venis post la unua negacivorto: ”ne” = nie . . . nie.

Ordonojn oni esprimas kiel la angla, kun la baza formo de la verbo unue, kaj neniu subjekto. Nean ordonon oni esprimas anglasimile, uzante frazkomence moenie. La angla uzas ”don’t”. Ekz. Moenie aanraak nie! = Ne tuŝu!

Ĉapitro 3. Rekoni vortojn

Lernindaj vortoj

Ĉi tiu listo enhavas vortojn, kiuj similas al Esperantaj vortoj havantaj similan signifon. Tial ili estas facile lerneblaj. Ankaŭ oni trovas ĉi tie la plej gravajn vortojn, uzitaj en la antaŭaj gramatikaj ekzemploj.

Vi bonvole trarigardu la liston, forstreku tiajn vortojn, kiujn vi taksas ne gravaj por via bezono, kaj lernu la restajn tie, ke vi povas kompreni ilin, kiam vi renkontas ilin en teksto. Tio donos al vi parton da baza vortstoko necesa por kompreni tekstojn, kaj ankaŭ plibonigos vian lerton rekoni novajn vortojn. En la lasta subsekcio, ”Aliaj vortoj”, preskaŭ ĉiuj estas gravaj.

Substantivoj
apparaat; apparate	aparato; aparatoj
dag; dae	tago, tagoj
groep	grupo
haar; hare	haro, haroj
hond	hundo
jaar; jare	jaro; jaroj
kantoor; kantore	oficejo, kontoro; oficejoj, kontoroj
kat; katte	kato; katoj
koffie	kafo
kop; koppe	kapo; kapoj
koek	kuko
koevert	koverto
land	lando
leeu	leono
moord	murdo
papegaaie	papago
pos, poskantoor	poŝto, poŝtoficejo
president	prezidento
radio	radiofono
rol	rolo
sak; sakke	sako; sakoj
vaas; vase	vaso; vasoj
vis; visse	fiŝo; fiŝoj
vrugt	frukto
woord	vorto
Adjektivoj
blond	blonda
blou	blua
bruin	bruna
direk	direkta
graag	volonte
grys	griza
helder	hela
jong, jonk	juna
kaal, kale	kalva, nuda
koud, koue	malvarma
laas(te)	lasta
lang, lank	longa
nuut (plur: nuwe), nuwer, nuwste	nova (novaj), pli nova, plej nova
oud, ou(e)	maljuna
rooi	ruĝa
ryk	riĉa
vals	falsa
vreemd	fremda
vroeg	frua
warm	varma
Verboj
bak	baki, bakas
besoek	viziti
dans	danci, dancas
duur	daŭri
drink	trinki, trinkas
funksioneer	funkcii, funkcias
hang	pendi, pendas
hê; het	havi; havas
help	helpi, helpas
is	estas
kan	povi, povas,
kos	kosti, kostas
leer	lerni
lok	logi, logas
mag	rajtas
moet	devas
piepie, pis	pisi
praat	diri
sal	devas, devis
sit	sidi
slaap	dormi
sink	sinki, sinkas
skryf	skribi
spaar	ŝpari, ŝparas
staan	stari, staras
steel	ŝteli
studeer	studi
val	fali, falas
vergeet	forgesi
wees	esti
werk	labori, verki
wil	voli, volas
word	iĝi, iĝas, iĝis
Aliaj vortoj
dankie	dankon
ek	mi
en	kaj
hoe	kiel
in	en
ja	jes
die	la
môre	morgaŭ
my	mia
'n	(nedefina artikolo)
nee	ne (respondvorto)
nie	ne (neas frazon)
niemand	nenio
nou	nun
of	aŭ; ĉu
ses	ses
sy	ŝi
te	tro, markilo de infinitivo
van	de
vo(o)rt	for
wie	kiu

Ekzercoj

Kaŝu la dekstran kolumnon kaj traduku la afrikansajn frazojn. Kontrolu viajn solvojn. Ankaŭ traduku aliadirekten.

1. Ek het gewerk	Mi laboris.
2. Ek werk	Mi laboras.
3. Ek gaan werk	Mi laboros.
Pasinta tempo
4. Ek het laasjaar Namibië besoek.	Mi vizitis la lastan jaron Namibion.
5. Ek het gedans.	Mi dancis.
6. Ek het gister koek gebak.	Mi bakis kukon hieraŭ.
Nuntempo
7. Ek besoek Namibië.	Mi vizitas Namibion.
8. Ek dans.	Mi dancas.
9. Ek kan Afrikaans praat.	Mi povas paroli la afrikansan.
Venonta tempo
10. Ek gaan Namibië besoek.	Mi vizitos Namibion.
11. Ek gaan dans.	Mi dancos.

Traduku kaj kontrolu:

Teksto tradukota	Kontrolu solvon
Mi havas bluan papagon.	Ek het 'n blou papegaai.
La kapo de la papago estas griza.	Die kop van die papegaai is grys.
Mi estas pli juna ol mia papago.	Ek is jonger as my papegaai.
Mia kapo estas ruĝa.	My kop is rooi.
Miaj haroj estis brunaj kaj longaj.	My hare was bruin en lank.
Miaj haroj nun estas falitaj (jam falis).	My hare het nou geval.
Mia kapo estas ruĝa kaj kalva.	My kop is nou rooi en kaal.
La kapo de la papago ne estas kalva.	Die papegaai se kop is nie kaal nie.
La kapo de la papago ne estas ruĝa kiel mia.	Die papegaai se kop is nie rooi as my kop nie.

Iuj bezonotaj vortoj

Ĉi tiuj vortoj estos uzataj en sekvontaj ekzercoj. La tuj lernendaj estas markitaj per graza tiparo.

Substantivoj
bottel	botelo
kind	infano. La pluralo (infanoj) estas neregula: kinders.
suid	sudo, suda
nommer	numero
mens	homo
Verboj
besit	posedi
weet	scii
kom	veni
Aliaj vortoj
twee	du
ander	alia
wat	kio (kaj demanda, kaj rilata pronomo)
aan	sur
nooit	nenio

Ĉapitro 4. Strukturaj vortoj

Por lingvolernado gravas multe, ke oni konas multjn konjunkcionj, pronomojn, prepozicionj, sufiksojn kaj prefiksojn. Tial estas prezentitaj ĉi tie longaj, sufiĉe kompletaj, listoj de tiaj. Sed ne necesas lerni ĉiujn vortojn tuj. Se vi lernis nur kelkajn antaŭ via tekstlegado, vi povas komence uzi ĉi tiujn listojn por trovi mankantajn vortoj. Poste vi povos lerni pliajn vortojn, ĝis vi ne plu bezonas iujn listojn.

Pronomoj

Ĉi tiu sekcio prezentas iujn pronomojn kaj iujn pronomo-similajn vortojn kiuj estas tabelvortoj en Esperanto.

Personaj pronomoj -				Posedaj pronomoj -
- kiel subjekto		- kiel objekto		Adjektivaj		Substantivaj
Afrikansa	Esperanto	Afrikansa	Esperanto	Afrikansa	Esperanto	Afrikansa	Esperanto
ek	mi	my	min	my	mia	myne	mia
jy (U)	vi	jou (U)	vin	jou (U)	via	joune (U s'n)	via	Formalaj formoj en krampoj.
hy	li	hom	lin	sy	lia	syne	lia
sy	ŝi	haar	ŝin	haar	ŝia	hare	ŝia
dit	ĝi	dit	ĝin	(sy)	ĝia	(syne)	ĝia
ons	ni	ons	nin	ons	nia	ons s'n	nia
julle	vi	julle	vin	julle	via	julle s'n	via
hulle	ili	hulle	ilin	hulle	ilia	hulle s'n	ilia

Ekzemploj el ĉiuj kolumnoj: Ek sien hom en sy twee kinders, en ’n ander kind wat nie syne is nie – Mi vidas lin kaj liajn du infanojn kaj alian infanon, kiu ne estas lia.

La Esperantan pronomon ”oni” oni esprimas per mense (homoj), ’n mens (homo) aŭ jy (vi) . Ekz. 'n Mens kan nooit weet nie – Oni povas neniam scii.

Frazoj, kiuj Esperante havas la predikaton ”estas” kaj ne havas subjekton, devas afrikanse havi la subjekton dit, sed tiu vorto normale estas mallongigita kaj kunskribita kun is, farante la vorteton dis, anstataŭ "dit is".

Ekzerco: Jen parto de poemo el la poemaro Deur die oog van 'n naald (Tra la okulo (truo) de kudrilo) van Mathews Phosa, ISBN 0 624 03499 2. Provu traduki ĝin, kaŝante la dekstran kolumnon. Poste kontrolu vian tradukon.

ons het die land besit voor dit ons besit het	ni posedis la landon antaŭ ĝi nin posedis
dit was ons land honderde jare	ĝi estis nia lando centajn jarojn
voor ons syne was, was dit ons s'n	antaŭ ni estis ĝiaj, estis ĝi nia
die land aan die suidpunt van Afrika	la lando sur la sudpunkto de Afriko

Tradukoj de la Esperantaj korelativoj (tabelvortoj)

Por legado oni ne bezonas ĉiujn ĉi formojn. Ne eĉ Esperante oni vere uzas la tutan aron. Ĝi estas prezentita, ĉar esperantistoj ja jam konas tian sistemon. Oni povas rapide trovi tiujn formojn, kiuj laŭ onia sperto estas bezonataj. Tiuj verŝajne estas la oftaj ankaŭ en la afrikansa.

	ki-		-ti		-i		neni-		ĉi-
	Esperanto	Afrikansa	Esperanto	Afrikansa	Esperanto	Afrikansa	Esperanto	Afrikansa	Esperanto	Afrikansa
-u, -uj (pri homoj)	kiu	wie	tiu	daardie, mens	iu	iemand	neniu	niemand	ĉiu	iedereen, elkeen, almal
-u, -uj(pri aĵoj)	kiu	demanda:watter, rilata: wat	tiu	daardie	iu	party, sommige, enige	neniu	geen (adjektiva), niemand(substantiva)	ĉiu	ieder, elke
-o	kio	wat	tio	daardie	io	iets	nenio	niks	ĉio	alles
-el	kiel	hoe	tiel	so, dus	iel	op een of ander manieer	neniel	–	ĉiel	–
-al	kial	hoekom, waarom	tial	daarom, dus, daarvoor	ial	–	nenial	–	ĉial	–
-e	kie	waar	tie	daar	ie	iewers, êrens	nenie	nêrens	ĉie	oral(s)
-en	kien	waarheen	tien	daarna toe	ien	iewers, êrens toe	nenien	nêrens toe	ĉiu	oral
de -e	de kie	waarvan(daan)	de tie	daarvan	de ie	van ievers	de nenie	–	de ĉie	–
-am	kiam	wanneer	tiam	dan, toe	iam	somtyds, partymal, partykeer(s), soms	neniam	nooit, nimmer	ĉiam	ooit, altyd
-om	kiom	hoeveel	tiom	so veel	iom	sommige	neniom	niks	ĉiom	–
-om longe	kiom longa tempo	hoe lank	tiom longa tempo	so lank	iom longa tempo	–	neniom longa tempo	gou	ĉiom longa tempo	–

La ki-vortoj povas esprimi kaj demando kaj relateco – kiel Esperante.

Por esprimi ”ĉi tiu”, ”ĉi tio”, uzu hierdie anstataŭ daardie. Por esprimi "ĉi tie" uzu hier.

Se ”tiu” estas determinativa pronomo, t.e. montras ion poste dirotan, oni uzas diegene (dié) anstataŭ daardie. Ekz. Ek ken diegene wat dit gedoen het – Mi konas tiujn, kiuj faris ĝin.

Ekzerco: Jen iuj fragmentoj el la poemaro Deur die oog van 'n naald (Tra la okulo (truo) de kudrilo) van Mathews Phosa, ISBN 0 624 03499 2. Provu traduki ilin.

…
My registrasienommer	Mia registra numero
Dit sê waarvandaan ek kom,	Ĝi diras de kie mi venas,
waar ek werk,	kie mi laboras,
Ek vergeet dit nooit.	Mi forgesos ĝin neniam

Prepozicioj

Lernu tuj tiujn prepoziciojn, kiujn vi taksas la plej gravaj. Kelkajn prepoziciojn oni povas ankaŭ uzi kiel postpoziciojn. Ili do staras post iliaj ĉefvortoj.

in	en. - Ekz. In die somer – Somere.
op	sur
oor	super. - Ekz Oor 'n paar ure – Post kelkaj horoj. Hy ry oor die brug. - Li veturas trans la ponto.
aan, by	ĉe, sur. Iemand klop an die deur. - Iu frapas la pordon.
ter	en, al, ĉe
tot, toe	al - Ekz. Gaan jy vandag strand toe? - Ĉu vi iros al marbordo hodiaŭ?
na	al, post. - Ekz. Na werk gaan ek huis toe. - Post laboro mi iras al hejme.
na...toe	al
vanaf	de
van	de
af	de
uit	el. - Ekz. Sy stap uit die huis - Ŝi paŝas el la domo.
tussen	inter
kring	ĉirkaŭ
onder	sub
deur [de:r]	tra; ankaŭ uzita por montri la aganton en pasiva frazo, signifante ”de”
voor	antaŭ (loko aŭ tempo)
agter	malantaŭ, post (loko aŭ tempo)
vir	por. - Ekz. Skryf dit vir my! - Skribu tion por mi.
weens, op grond van	pro
pleks	anstataŭ
ondanks	malgraŭ
teen	kontraŭ
sonder	sen. - Ekz. Met of sonder belasting. - With or without tax.
met	kun
sedert	post
by	ĉe. - Ekz. By die bouplek. - Ĉe la konstruejo.

Konjunkcioj kaj subjunkcioj

La tuj lernendaj estas markitaj per grasa tiparo.

en	kaj
of	aŭ
maar	sed
dat	ke
omdat, want, waar	ĉar, pro (kaŭzeca)
om te	por, pro (cela)
so dat	por ke (sinsekva, foje cela)
indien, as	se (kondicionala)
hoewel	kvankam (konsesa)
of	ĉu (subfraze demanda)
wanneer, toe, terwyl	dum (tempa)
voor(dat)	antaŭ
nadat	post
tot(dat)	ĝis

Postsilaboj

Per ĉi tiu listo oni povas lerni finaĵojn kaj postsilabojn. Multaj el ili estas tiel nomitaj ”internaciaj vortoj”, aliaj similas nur al finaĵoj de iuj ĝermanaj lingvoj. Respondaj finaĵoj en kvar aliaj lingvoj estas montrita, se eble. La Esperanta finaĵo nur kelkfoje trafas bone, sed tiuj de aliaj europaj lingvoj, pro lingvohistoriaj kaŭzoj, ofte kaj similas kaj havas saman uzon. Se okazus, ke vi rekonas iun el la ekzemplaj vortoj – pro simileco al iu lingvon kiun vi konas – bone. Sed ne gravas lerni ilin. Tial ĉe multaj ekzemploj neniu traduko estas donita. Vi povas reveni al tiu ĉi listo poste, kiam vi komencos traduki tekstojn.

Do, nun nur rapide tralegu la liston.

Afrikansa	Germana	Angla	Franca	Esperanto	Ekzemplo
-eek (-eke)	-ek		-eque	-eko	apteek, biblioteek
-iek	-ik	-ic, -ics	-ic, -ique	-iko	publiek, spesifiek, akoestiek
-ie	-ie	-y	-ie	-io	ekonomie, tragedie, chemie; studie
-nsie	-nz	-nce	-nce	-eco, -anco	kompetensie, alliansie, distansie
-sie	-tion,-sion	-tion, sion	-tion, sion	-cio	nasie, stasie
-teit	-tät	-ty	-té	-o, -tato	elektrisiteit, universiteit, kapasiteit
-uur (-ure)	-ur	-ure	-ur	-uro	kultuur, natuur, temperatuur, struktuur
-ry	-rei	-ry	-rie	-ejo	battery, bakery, galery
-heid	-heit	-dom...		-ismo	apartheid, vryheid
-skap (-skappe)	-schaft	-ship		(-eco, aro)	landskap, wetenskap, gemeenskap
-um	-um	-um		-o	aluminium, minimum, datum, museum
-isme	-ismus	-ism	-isme	-ismo	toerisme, imperialisme, neologisme
-or	-or	-or	-eur	-oro	sektor, professor
-er	-er	-er	-eur	-isto	sanger (= kantisto), Hollander
-aar (-are)	-er	-er	-eur	-isto	handelaar (= komercisto), sondaar (= pekanto), moordenaar (= murdisto)
-ing	-ung, ing			-cio, -o	ontwikkeling, rekening (=kalkulo), uitsending, inligting (= informo)
-nis	-nis			-o	verbintenis (= ligo), gevangenis (= malliberejo)
-aat (-ate)	-at	-at, -ate, -atus	-eil, -at	-ato	apparaat, klimaat, diplomaat, resultaat
-is (-iste)	-ist	-ist	-ist	-isto	imperialis, terroris, toeris
-tjie	-chen, -lein		-et, -ette	-eto	bietjie (= peceto)
-dom	-tum	-dom		-aĵo, -eco	eiendom, frydom
-eel (-ële)	-al	-el	-elle	-elo	formeel, ofisieel, seksueel, finansieel
-aal (-ale)	-al	-al	-alo	-alo, -ala	ideaal, neutraal
-se	-ich, -isch			-a, -eca	binnelandse (= enlanda)
-ies	-isch	-ic, ical	-ique	-a	identies, tragies, logies, elektries
-ig	-ig	-y		-a	nodig (= necesa), tydig, skuldig
-lik	-lich	-ly		-a	duidelik (= klara), noodsaaklig (= necesa), heimlik
-baar	-bar	-ble	-ble	-ebla, ema	dankbaar, vatbaarheidsstudie (= fareblec-pristudo)
-saam	-sam	-some		-ema, -eca	spaarsaam, eensaam

Antaŭsilaboj

Pri antaŭsilaboj kelkfoje gravas tio, ĉu ĝi estas akcentita aŭ ne. Tial enkrampite estas montrite informon pri tio por ĉiu antaŭsilabo. Temas pri verboj. Se verbo havas akcentitan antaŭsilabon, tiam tiu silabo en plejmulto de la formoj estas disigita de la vortradiko. En perfekto, ili estas disigitaj per la prefikso ”ge-”, kiu enenvenas inter la du. En aliaj formoj la antaŭsilabo kaj la radiko estas apartaj vortoj.

Ekzemplo: afskakel malŝalti. Ek het die radio afgeskakel Mi malŝaltis la radion. Ek skakel die radio af. Mi malŝaltas la radion.)

opstaan - staan op - opgestaan - leviĝi - leviĝu, leviĝas - leviĝinta.

Verboj kun neakcentita antaŭsilabo nenie prenas ge-, kaj ne disiĝas. La plej gravaj neakcentitaj antaŭsilaboj estas be- kaj ver-.

Tralegu ĉi tiun liston rapide, same kiel la antaŭan.

Krom ĉi tiuj silaboj, ankaŭ prepozicioj povas roli kiel antaŭsilaboj.

Afrikansa	Esperanto	Ekzemplo	Betoning och Ekzemplo de perfekto kaj akcento
af-	de-	afneem (= malkreski), afgrond, afval	Ek het die radio afgeskakel Mi elŝaltis la radion. (akcentita)
aan-	al-	aankoms (= alveno), aanstoot, aanmeld (= anonci)	(akcentita)
be-	(pri-, faras verbon transitiva)	beheers (= majstri), behou, behoef (= bezono)	Jy het besoek. Jy het beïndruk Vi imponis. (neakcentita)
by-	kun-	bystand, bysmaak, bydra, byval	Ek het bygedra Vi kontribuis. (akcentita)
daar-	tie-	daarin, -op ... k.t.p. Kun ĉiuj prepozicioj.	(akcentita)
her- (akcentita)	de-	herkoms (= deveno), herberg (= gastejo)	(akcentita)
her- (neakcentita)	re-	herhaal (= ripeti), heropen	Ek het herken. Mi rekonis. (neakcentita)
hoof-	ĉef-, kop-	hoofstad (= ĉefurbo), hoofpyn, hoofrekene, hoofrol	(akcentita)
mis-	mis-	misbruik (= misuzas)	Hy het misbruik (neakcentita)
om-	ĉirkaŭ	omkom, omvat (= enhavi), omry (= cirkaurajdi)	Hy het omgekom (akcentita)
on-	ne- mal, sen	onbegryplik, onbeperk (= senlima), onlus	(akcentita)
ont-	dis-, el k.t.p.	ontwikkel, ontvang (= ricevi)	Ons het ontmoet Ni ricevis. (neakcentita)
ont-	de-	ontklee (= senvestigi), ontwapen (= malarmi), ontwater, ontspan	(akcentita)
ver-	el-	verbruik, verdeel, verstaan (= kompreni), versoek (= provi), vervals = falsi	Ek het veraander Mi ŝanĝis. Jy het verloor Mi perdis. (neakcentita)
weer-	re-	weerklank (Weer ankaŭ signifas vetero kaj defendi.)	(akcentita)

Respondoj de Esperantaj sufiksoj

Ĉiu esperantisto frue lernis kaj ĉiam kutimas konfidi multe al la metodo de krei novajn vortojn per sufiksoj. Tiu kutimo verŝajne ne tuj malŝaltos, kiam vi komencis uzi la afrikansan. Tial indas lerni kiel la afrikansa esprimas ĉiun el tiuj konceptoj, kiuj Esperante estas sufiksoj – precipe se oni celas ne sole al legadsperto, sed ankaŭ volas paroli aŭ skribi. Jen listo:

-ulo	-mens
-estro	baas oor ...
-ino	vroue-
-aro	groep van ...
-ero	deel van ...
-ano	-lid, lidmaat van ...
-ujo	houer vir ...
-ejo	plek vir ...
-eco	-eienskaap
-emo	geneig vir ..., -saam
-ebla	-baar
-eto	-tjie
-ego	groot-

Ĉapitro 5. Lernu pliajn vortojn

Vortoj kun vokalkombinoj

Esperanto havas multajn vokalkombinojn. Jen kelkaj tiaj vortoj. Iuj novaj kaj precipe lernindaj el ili estas markita per grasa tiparo: La longajn aa, ee, oo, uu, ekzemple: praat = paroli, lees = legu, skool = lernejo, duur = kara, multekosta, daŭri. (Kiam al tia vorto estas alligita plurala finaĵo -e, aŭ alia vokalkomenca finaĵo, tiam la vokalsono normale estas skribita per unu vokallitero, sed la elparolo estas ankoraŭ longa. Ekz. skool, skole lernejo, lernejoj.)

La diftongoj ie, oe, ui, ei, eu, ou, ai, ae, eeu, ooi, oei, aai ; ekzemple iets = io, boek = libro, huis = domo, reis = veturi, deur = pordo, goud = oro, leeu = leono, rooi = ruĝa,

Diftongo + vokalo: goeie (oei+e) = bona, eie (ei+e) = propra, baie (ai+e) = tre, multe, multaj, leier (ei+e) = kondukisto, papagaaie (aai+e) = papagoj

Similas anglajn kaj germanajn vortojn

Se vi konas anglajn aŭ germanajn vortojn, ĉi tiu listo povas interesigi vin. Kiel la antaŭa listo, ĉi tiu povas bonigi vian eblecon rekoni ne antaŭe renkontitajn vortojn. Tralegu ĝin plejeble rapide, kaj lernu nur la plej gravajn kaj interesajn vortojn nun. La tuj lernendaj estas markitaj per grasa tiparo.

La vortoj estas ordigitaj laŭ Esperanta traduko. Tio estas por ebligi presentadon de pluraj afrikansaj vortoj kune.

afero	saak plur. sake
antaŭen	voor
aŭskulti	luister
blanka	wit, (blanka persono, blankulo = blanke, blank)
bona	goed (adjekte goeie, komparado: beter – beste)
ĉesi	stop, ophou, voltooi
dek	tien
dek du	twaalf
dek kvar	veertien
dek kvin	vyftien
dek uno	elf
densa	dig
diri	sê, praat, sprek
dolori	pyn
dura	hard, swaar
ekzerci	dril, oefen
esperi	verwag, hoop
fajro	vuur
fari	maak, doen
feliĉa	geluckig
honti, honta	skaam
koloro	kleur
komenci	begin
kredi	glo, meen
kulturo	kultuur, beskawing
kuŝi	lê
kvar	vier
kvin	vyf
larĝa	breed, wyd
lavi	was
lig	lumo, luma, lumigi
mordi	byt
malferma	oop
malfrua	laat
malhelpi	verhinder
mallonga	kort, klein, beperk
malsana	siek, krank
malsata	hongerig
malsati	uithonger
viro	man
manĝi	eet, opeet
mem	self
mensogi	lieg, jok
meti	plaas, stel, neersit
nigra	swart
ok	ag(t)
okdek	tagtig
pardonu	ekskuus, verskoon my
pendi	hang
pensi	dink
plej malfrua	laaste
plena	vol
pli malfrua	later
preni	taak, bring, neem
proksima	naby
rigardi	kyk, sien
sep	sewe
serĉi	soek
sinĝena	skaam, verleë
simila	(soort)gelyk, dieselfde
teni	hou
trankvila	stil
tridek	dertig
trovi	vind, kry, aantref
varmega	heet, baie warm
vasta	wyd, breed, ruim
vidi	sien, kyk
vivi	leef
vivo	lewe
vojo	weg, plur. weë
voli	wil, wens

Restintaj tre gravaj vortoj

Ĉi tiuj vortoj povas esti iom malfacilaj. Kono pri Esperanto ne helpos vin multe plu. Endas tamen lerni plej multajn el ili por atingi legkapablon.

Substantivoj

okulo	oog, plur. oë
milito	stryd, oorlog
tempo	tyd
flanko	sykant, bladsy (för böcker)
fojo	keer, maal
distrikto, provinco	streek
virino	vrou, vroumens
knabo	seun, jongetjie, knaap
knabino	meisie, nooi

Adjektivoj

bela, bona	mooi
malbona	sleg
bela, pura	skoon
malpura	vuil
granda	groot
malgranda	klein
malalta	laag, sag, nedrig
tuta	heel, hele
grava	belangrik, betekenisvol
facila	maklik, lig
malfacila	moeilik, swaar
rapida	fluks, vinnig, gou
preta	gereed, volkome
sekva	aanstaande, volgende
malsimila	ongelyk, verskillend, anders
vera	waar
rompita, difekta	gebreek
seka	droeg
kutima	algemeen
sekreta	heimlik, geheim

Verboj

okazi	voorkom, plaasvind
malaperi	verdwyn, wegraak
simili al	lyk na
malkreski	verminder, afneem
elekti	kies
ordigi	reël
uzi	gebruik, aanwend
bezoni	nodig hê, makeer, benodig
tordi	draai, wend
doni	gee
ricevi	kry, ontvang, onthaal, opvang
iri	gaan, loop
stari	staan
rapidi	jaag, haas
malfermi	open, oppmaak
ŝati	hou van, lief wees vir
barakti	twis, veg, baklei
promesi	beloof
instrui	onderwys
legi	lees
höra	hoor
decidi	besluit
voli	verlang
atendi	vag, vertoef'
demandi	vra
kompreni	verstaan, ken

Lokaj kaj tempaj vortoj

sube, suben	neer
supre, supren	op
ekstere, eksteren	buite
ene, enen, interne, internen	binne
hejme; hejmen	tuiste (tehuis); tuis ("at huis")
malproksime	ver
hodiaŭ	vandag
hieraŭ	gister
baldaŭ, tuj	binnekort, gou
antaŭ longe	lang gelede
tuj	dadelik

Aliaj vortoj

vere	werkelik, regtig, inderdaad
ankaŭ	ook
alia	’n ander, plur. andere
unu la alia	mekaar
ree, denove	weer
returne	terug
kune	saam met
eble	dalk, straks, miskien
malmulte	min - minder - minste
multe	baie, regtig, uiters, veel
ebla	moontlik
nur	slegs, net, alleen
preskaŭ	byna, amper
kutime	gewoonlik

Ekzerco: Denove jen iuj fragmentoj el la poemaro Deur die oog van 'n naald (Tra la okulo (truo) de kudrilo) van Mathews Phosa, ISBN 0 624 03499 2. Provu traduki ilin.

dié wat buite is, wil in	tiu, kiu ekster estas, volas enen
dié wat binne is, wil uit	tiu, kiu ene estas, volas eksteren
so is die lewe	tia estas la vivo
hy hou jou aan 'n lyintjie	li tenas vin sur lineto
al wat troos	la nura ("ĉio"), kio konsolas
is dat goeie dade	estas, ke bonaj agoj
nie saam met jou sterf nie	ne mortas kune kun vi

La lastaj listoj

Elektu tiujn vortojn, kiujn vi bezonas. Germaneparolantoj eble rimarkas, ke nur malmultaj ne estas tuj rekoneblaj. Tial ili povas transsalti ĉi tiun sekcion, kaj iri direkte al la legekzercoj. Ankaŭ aliaj studantoj povas rapidi tien. Post iom da legekzerco ĉiuj povas pli bone decidi, kiujn vortojn ili bezonas. Tiam ili povas reveni ĉi tien aŭ al alia sekcio de la kurso. Ĉi tie oni trovas vortojn, kiuj estas ofte uzataj, temas pri ĝeneralaj aferoj kaj ne similas al Esperantaj samsignifaj vortoj. Ili do estas lernindaj. Sed ili ne nepre estas lernendaj. La nepre lernendajn vortojn vi jam legis en antaŭaj sekcioj. Vi ĉiam povas reiri tien, se vi bezonas ripeti ilin.

Substantivoj kaj adjektivoj

Substantivoj
printempo	lente
odoro	reuk, geur
historio	geskiedenis
najbaro	buur
truo	gat
malŝparo	mors
raporto	verslag (redaktoro = verslaggewer)
puno	straaf (adjekto: strawwe)
bezono	behoefte
limo	perk
eco	eienskap, -pe
loko	plek
Adjektivoj
sama	dieselfde
propra	eie
prava	reg
certa, eksterduba	seker
certa, fiksa, difinita	bepaald
klara	duidelik
aliamaniera, aliel	andersins, anders
necesa	onontbeerlik, onmisbaar
malfacila	swaar, moeilik
sekura	veilig
danĝera	gevaarlik
halv	half
stranga	eienaardig,ongewoon
aŭtenta	eg (adjekto egte)
peza	swaar, gewigtig
malrapida	langsaam
alta	hoog (adjekto: hoë, komp. hoër – hoogste)
maldika	smaal, nou
maldensa, magra	dunn, maer
malplena	leeg
kurba	krom
fermita	toegesluit
firma	vas
malfirma	los
mola	sag, week, saf
malseka	taai
malluma	donker
flava	geel
verda	groen
mirigita	bluf, verbaas
singarda	versigtig
stulta	dom
fiera	trots, hoogmoedig
kontenta	tevrede
ĝoja	bly
saĝa	oorlams, slim, wys
laca	moeg, tam, mat
tima	bang
avara	habsugtig
morta	dood (adjekto dooie)
kolera	boos, kwaad

Verboj

Ĉiu linio montras unu temon. Ofte estas pli facile lerni samtemantajn vortojn kune. Kelkfoje ili aperas kune en tekstoj. (Ĉar ili logike rilatas unu al alia, oni ankaŭ povas kelkfoje kompensi sian mankantan vortkonon per uzo de alia vorto el la sama grupo. Tio estas se oni volas peni komprenigi sin iom afrikanse post studado de ĉi tiu libro, kvankam ĝi ĝustadire ne celas al tio, sed al legkompreno nur.)

taŭgi pas, te pas kom	enhavi bevat, insluit	malhavi tekort hê	manki tekort wees
ŝanĝi, ŝanĝigi verander, ruil	daŭri voortsit	resti bly	intermiksi wissel, verwissel	sekvi (ver)volg
montri wys	tuŝi taak, voel, beweeg	ĵeti gooi	forlasi verlaat, laat staan
dividi deel	turniĝidraai	disvastigi verdeel, uitdeel, uitsprei	kolekti versammel
tiri trek	havigi kry	venigi haal	levi lig	ricevi neem	porti dra
partopreni deelneem	lasi, permesi laat	rifuzi weier, afwys, verwerp	malpermesi verbied
plendi kla	dubi twyvel	penti betreur
postuli eis	ligi bind, verbind	limigi beperk	fermi sluit, maak toe	nei ontken, weerspreek
respondi beantwoord	traduki vertaal
kalkuli tel	pruvi bewys	konduki lei, aanvoer, voorgaan
senti voel	odori reuk, geur, snuf
kulpigi blaam	puni (be)straf
sukcesi opvolg, slaag	provi, peni probeer, keur	peti vra, versoek
morti doodgaan, sterf (pri homoj), vrek	mortigi moor, vermoor, slag, doodmaak, dood
bati slaan	förnedra verneder, verlaag, verkleinneer	detrui verniel, vernietig, verdelg
inciti pla, kwel, terg	ĝeni versteur	ĉagreni erger, hinder, pla	kvereli (uit)skel, bestraf
aĉeti koop	vendi verkoop	pagi betaal
malami haat	ami bemin, lief vir iemand wees	kisi soen	ridi lag
viziti kuier	renkonti(ĝi) vergader	reveni terugkom
telefoni skakel	krii skreeu, skree, uitroep	spela speel
kulturi kweek, plant	feki bollie	ripozi rus
veturi reis, bereis	rajdi ry	transloĝiĝi verhuis, beweeg	loĝi bly, woon
labori arbeid	konstrui bou, stig, oprig	fabriki bou, saamstel, vervaardig'
tranĉi sny, kap	fosi graaf, grawe, grou	trycka druk

Aliaj vortklasoj

Ĉiu linio montras iele unu temon.

ne eĉ nie ers nie	ununura enig	sufiĉe taamlik	treege uiters	multaj baie, veel - meer - mees(te)
do so, dus	rekte reguit, onmiddelik	verŝajne seker	kiel soos	plia, kroma verder
unua eerste	for weg	dekstra, dekstro regs	maldekstra links, linkerhand
subite fluks, gou	tiam toe, dan	ankoraŭnog, nogsteeds	antaŭ nelonge kort gelede
ne antaŭ eers	longe lank, lang tyd
bonvolu asseblief	volonte graag - liever -liefste
du twee	dua tweede	tri drie	tria derde
naŭ nege	dek tri dertien	cirkaŭ ongeveer

Ĉapitro 6. Legu tekstojn

Kaŝu la dekstran kolumnon kaj traduku la afrikansan tekston. Kontrolu viajn solvojn. Ankaŭ traduku aliadirekten.

La traduko estas sufiĉe laŭvorta, por tio, ke oni lernu novajn vortojn dum leĝado. Se oni ekrimarkas, ke oni malhavas multajn vortojn, oni reiru al iu antaŭa ĉapitro kaj ripetu tiun. Oni ofte facile komprenas, kiaj vortoj mankas. Por plua studado, post tiu kurso, kiam neniu traduko ĉeestas, tiam oni bezonas, por preciza kompreno, vortaron aŭ Guglon aŭ alian tradukilon, ĉar ankoraŭ ekzistas multaj vortoj, kiujn ĉi tiu kurso ne pritraktis.

Ero de informilo pri sano
Wat is VIGS?	Kio estas aidoso?
VIGS is 'n nuwe aansteeklike siekte.	Aidoso estas nova infekta malsano.
Enigeen - studente, werkers, jong mans, vroue - kan die VIGS virus kry.	Ĉiu - studentoj, laboristoj, junaj viroj, virinoj – povas havi la aidosa viruso.
Ongelukkig is daar geen genesing [kuraco] of entstof [vakcino] teen VIGS nie.	Bedaŭrinde ne ekzistas kuraco aŭ vakcino kontraŭ aidoso.
Wanneer 'n persoon besmet is met die VIGS-virus, kan dit 'n paar jaar neem voor die persoon enige tekens van die siekte toon. [montras]	Kiam persono estas infektita de la aidosa viruso, povas daŭri kelkaj jaroj antaŭ la persono havas iujn simptomojn de la malsano.
Gedurende hierdie tydperk voordat die persoon enige tekens of simptome toon, mag die persoon onbewus wees dat hy/sy 'n draer is van die VIGS-virus alhoewel hierdie persoon ander mense onwetend kan besmet.	Dum tiu periodo antaŭ la persono havas iun signojn aŭ simptomojn, la persono povas esti nekonscia, ke li/ŝi estas portanto de la aidosa viruso, malgraŭ tiu persono povas senintence infekti aliajn homojn.
DEUR NET TE KYK NA IEMAND KAN JY NIE SE OF HY/SY 'N DRAER VAN DIE VIGS-VIRUS IS OF NIE	Per simple rigardi iun oni ne povas diri, ĉu li/ŝi estas portanto de la aidosa viruso aŭ ne.
Navorsing dwarsoor die wêreld het bewys dat VIGS hoofsaaklike op drie maniere versprei word.	Esplorado tra la tuta mondo pruvis, ke aidoso precipe je tri manieroj disvastigas.
1. Seksuele omgang wanneer een seksmaat besmet is. Dit kan oorgedra word van man tot man, man tot vrou en vrou tot man.	Seksa kunestado kiam unu partnero estas infektita. Ĝi povas esti transdonita de viro al viro, viro al virino kaj virino al viro.
2. Kontak met bloed (en bloedprodukte).	Kontakto kun sango (kaj sangproduktoj).
- Oortapping van besmette bloed.	Transfuzo de infektita sango.
Die ministerie van Gesondheid en Sociale Dienste het die nodige stappe geneem om alle geskenkte bloed te toets [testi] sodat bloed vir oortapping veilig is in Namibië.	La Ministerio de Sano kaj Sociaj Servoj faris la necesajn paŝojn por testi ĉiom de la donacita sango, ke sango por transfuzo estu sekura en Namibio.
- Besmette bloed op instrumente gebruik in aktiwiteite waar bloed gelaat word soos met besnyding, tatoeëring en maak van oorgaatjies.	Infektita sango je instrumentoj uzitaj en agadoj, kie sango estas ellasita, kiel cirkumcido, tatuado kaj farado de oreltruetojn.
- Naalde wat nie deeglik gesteriliseer is nie kan die virus oordra van 'n besmette persoon na die volgende gebruiker van die naald.	Nadloj, kiuj ne estas korekte steriligitaj povas transdoni la viruson de persono infektita al la sekva uzanto de la nadlo.
3. Swangerskaap: 'n swanger vrou wie 'n draer is van die VIGS-virus kan dit oordra na haar ongebore of pasgebore baba [pas = ĵus].	Gravedeco: graveda virino kiu estas portanto de la aidosa viruso povas transdoni ĝin al ŝia nenaskita aŭ novnaskita bebo.
VIGS-virus word nie deur die onderstaande menslike kontakte van die een persoon na die ander oorgedra nie:	Aidosa viruso ne estas transdonita per la sekvaj homaj kontaktoj de unu persono al alia:
+ Die gebruik van iemand ander se klere of besittings.	+ La uzo de la vestoj aŭ posedaĵoj de aliulo.
+ Die saamwoon of die deel van 'n kamer met iemand wat VIGS het.	+ La kunvivo aŭ divido de ĉambro kun iu kiu havas aidoson.
+ Te speel met 'n kind wat VIGS het.	+ Ludi kun infano kiu havas aidoson.
+ Versorging van kinders wie die ouers VIGS-virus draers is.	+ Prizorgi pri infanoj kies gepatroj estas portantoj de aidosa viruso.
+ Swem in swembaddens, rivier of watergatte met 'n persoon of persone met VIGS.	+ Naĝado en naĝejoj, rivero aŭ akvotruaĵoj kun persono aŭ personoj kun aidoso.
+ Gebruik van oorvol bus met persoon/persone met VIGS.	+ Uzo de homplena buso kun persono/personoj kun aidoso.
+ 'n Persoon met VIGS wat hoes of nies op jou.	+ Persono kun aidoso, kiu tusas aŭ ternas kontraŭ vi.
+ Die versorging van 'n VIGS pasiênt waar goeie basiese higiêne handhaaf word.	+ La prizorgo pri aidosa paciento, kie bona baza higieno estas subtenita.
+ Alhoewel, as die persoon met VIGS ook aktiewe tuberkulose het, moet daar TB-behandeling voorgeskryf word sodat die TB nie aansteeklike bly nie.	+ Tamen, se la persono kun aidoso ankaŭ havas aktivan tuberkulozon, devas esti TB-traktado, por tio ke la TB ne estiĝos infekta.
+ Die toepassing van eerstehulp wanneer goeie voorsorgmaatreëls gevolg word.	+ La apliko de unua helpo kiam bona singardaj reguloj estas sekvitaj.

Eroj de semajna gazeto
Liewe Talana, [Liewe = kara]	Kara Talana,
Ek het you hulp dringend nodig.	Mi bezonas vian helpon urĝente.
Dit gaan om my hare, dit bly uitval.	Temas pri miajn harojn, ĝi daŭras elfali.
Ek was al by soveel dokters en ander raadgewers gewees, maar niks het my gehelp nie.	Mi estis ĉe tiom da doktoroj kaj aliaj konsilistoj, sed nenio helpis min.
Mense bly my spot en vra wat gaan aan met my hare, en dit maak my kwaad en teneergedruk.	Oni daŭras min moki kaj demandas kio okazis pri miaj haroj, kaj tio igas min ĉagrena kaj subenpremita.
Ek het al gevra waarom dim ék moet wees wat die probleem het.	Mi ĉiam demandis kial ĝuste mi devas esti, kiu havu la problemon.
Dokters sê my are [vejnoj] vernou op my kop.	Doktoroj diras, ke miaj venoj mallarĝigis sur mia kapo.
Ek wil net weet of dit dalk as gevolg van rook kan wees.	Mi volas nur scii, ĉu tio eble sekvo de fumado povas esti.
Gee my net 'n antwoord.	Doni al mi nur respondon.
Behou hare so	Retenu harojn tiel
Liewe Wat 'n Probleem van Kroonstad	Kara Kia Problemo de Kroonstad
Daar is soveel geskryf oor haarverlies en tydskrifte en boeke dat ek dit nie weer in ons beperkte rubriekruimte gaan doen nie.	(Tie) estas tiom skribite pri harperdado en gazetoj kaj libroj, ke mi tion ne denove en nia limigita rubrikspaco faros.
Ek gaan egter vir jou raad, en ek wil hê jy moet proefkonyn speel vir ons.	Mi tamen konsilos, kaj mi volas havi vin devi kiel testkuniklo roli por ni.
Julle ander ouens wat begin bles word kan dit ook probeer en terugvoering gee, asseblief.	Vi aliaj maljunuloj, kiuj komencas senharigi, povas tion ankaŭ provi kaj respondon doni, bonvolu.
Elke liggaamsdeel het 'n sekere drukpunt, en drukpunt-terapie ("acupressure" soos deur die Chinese vervolmaak), help definitief om abnormaliteite te herstel.	Ĉiu parto de la korpo havas certan prempunkton, kaj prempunkta terapio (”akupresuro” kiel de la ĉinoj perfektigita), helpas certe returni nenormalaĵojn.
Die drukpunt vir di kopvel [vel = haŭto] is geleë in you vingernaels, glo dit of nie!	La prempunkto por la kaphaŭto troviĝas en viaj manfingraj ungoj, kredu tion aŭ ne!
Al wat jy moet doen om te verhinder dat jou hare uitval of dun word, is om jou vingernaels teen mekaar te vryf - druk eenvoudig die een hand se naels teen dié van die ander en vryf [frotu] dit saggies [singarde] teen mekaar...	Ĉion, kion vi devas fari, por deteni ke viaj haroj elfalas aŭ estiĝas maldensaj, estas viajn manfingrajn ungojn froti unujn kontraŭ aliaj – premu simple la ungoj de la unua mano kontraŭ tiuj de la alia kaj frotu ĝin singarde kontraŭ la aliaj...
'n Mens doen dit 'n paar keer per dag, vir allesaam 15 minute lank.	Oni faras tion paron da fojoj ĉiun tagon, tute 15 minutojn longe.
Staan 'n kwartier vroeër op en was jou hare; jy sal sien dat dit dan heeldag voller en lewendiger sal lyk.	Ekstaru kvaronon pli frue kaj lavu viajn harojn; vi vidos ke la tuta tago pli plena kaj vigla aspektos.
Of staan self nog vroeër op sodat jy genoeg tyd het om jou vir 'n verandering regtig mooi te maak.	Aŭ ekstaru eĉ pli frue tiel vi havos sufiĉan tempon por fari vin por ŝanĝo vere bela.
Dalk bly daar self genoeg tyd oor om rustig ontbyt te eet.	Eble restas eĉ sufiĉa tempo por manĝi trankvilan matenmanĝon.
Hou op om ander tevrede te stel!	Ĉesi provi plaĉi aliajn!
Monie van die goedkeuring van ander afhenklik raak nie - doen wat JY dink is reg.	Ne estu dependa de la aprobo de aliaj - faru kion vi opinias ĝusta.

Ĉapitro 7. Tsotsitaal, alia ne-norma afrikansa, kaj paroli afrikansan

La afrikansa lingvo havas plurajn devenojn. Ŝajnas memkompreneble, ke ĝi estas ĝermana lingvo, kiam oni vidas kiom la nuntempa oficiala lingvo similas al la angla kaj la germana – kaj kompreneble la nederlanda. Sed al afrikansa ankaŭ apartenas tsotsitaal kaj aliajn parolvariaĵojn, kiujn tre multaj homoj en Sudafriko kaj Namibio parolas. Tiuj idiomoj estas malpli evidente ĝermanasimilaj.

Multaj denaskaj afrikansanoj opinias, ke ilian lingvon inventis malajaj enmigrantoj en la Kapa kolonio, por ebligi komunikado kun iliaj nederlandaj estroj. Ili rimarkas, ke la plej fruaj longaj afrikansaj tekstoj estas skribitaj per araba skribo, kaj devenas de tempo, kiam la estraro normale uzis la oficialan nederlandan por esprimi sin skribe. Tiuj afrikansaj dialektoj, kiuj estas nuntempe parolataj en la sudokcidenta kaj la sudorienta partoj de Sudafriko – ”la Kap-afrikansa” respektive ”la Rivero Oranĝo-afrikansa” kondukas parton de tion heredaĵon pluen, kaj krome enfluon el khoi- kaj san-lingvoj. La oficiala afrikansa tamen trairis longan proceson de planita lingvoflegado, kiam la lingvoaŭtoritatoj forsarkis ne-ĝermanajn vortojn kaj esprimojn, kaj tuttempe kontrolis, ĉu indu uzi la nederlandan aŭ aliajn ĝermanajn lingvojn kiel modeloj. Ankaŭ ĝermanajn elementoj estis forigitaj, se ili estis tro forte rigarditaj kiel angla-stilaj aŭ okcidentdialektaj.

Tsotsitaal evoluis pli malfrue, en Gauteng (la Johanesburo-distrikto).

Estas iom malklare, kion signifas la kunmetaĵo tsotsi-taal. Laŭvorte ĝi signifas ”krimul-parolo”, sed normale ĝi havas multe pli vastan signifon. Strata dialekto, ”patois”, ne-standarda lingvo estas oftaj eksplikoj. Dum la lastaj jardekoj Tsotsitalon disvastiĝis iom ĉe la namibia kaj sudafrikana junularo, parte pere de muzika ĝenro Kwaito (kiu havas sian nomon de la afrikansa vorto kwaai - kolera). Tiukontekste ĝi daŭre estas subkultura fenomeno, sed Tsotsitalo estas pli ol tio. Ĝi funkcias en plurlingvaj medioj kiel mikslingvo por komunikado, kiu ne estas limigita al certa genra aŭ aĝa grupo, kiel slangoj kaj ĵargonoj estas. Ĝi estas kaj lingva-frankao kaj piĝino. Ankaŭ ŝajnas, ke Tsotsitalo estis tiel stabila dum sufiĉe longa tempo, ke oni baldaŭ povos konsideri ĝin kiel kreola lingvo. Variantojn parolitajn de nuntempa junularo oni ofte nomas "Camtho" aŭ "isiCamtho", precipe kiam iliaj trajtoj similas al la zulua kaj la sota linvoj. Pli fruaj parolvariantoj, verŝajne originoj de de Tsotsitalo, estis ”Flaaitaal” dum la 1920-aj jaroj kaj ”Mensetaal” dum la 1940-50-aj jaroj.

La vortproviso diferencigas Tsotsitalon de la standarda afrikansa. Multaj vortoj jam travivis longan tempon en Tsotsitalo, aliaj estas pli novaj pruntovortoj el la angla aŭ de bantuaj lingvoj.

Iuj oftaj Tsotsitalaj vortoj:

ambaag	profesio.
bambino	knabo (el la portugala).
bhaya	aĉeti (de la angla), tre (kiel standarda afrikansa).
cable	paroli.
cava	vidi.
chien/tjien	pesa (kredeble de la ĉina, perite de la angla).
daai ding	tiu afero (de la angla).
entlek	(frazkomenca vorto, kiel la germana).
fraiza	demandi.
hamba	iru, foriru, malaperu (de la zulua).
heita!	hej!
kholi	limonado (de la angla).
lenkqu	timulo.
moegoe	unu kiu ne apartenas al la subkulturo (kiel angla ”muggle”).
mthangala	komploto.
naar	enua.
notch	vidi, rigardi.
paka	ripozi.
panis	akvo.
rika	trompi.
shoot	paroli.
sixty	problemo.
tlheri	kuri (de la sota).
tshuna	fari (kiel norma afrikansa doen).
weza	pagi.
wiedie	paroli.
xova	preni.
zwakal	aŭdi (de nguniaj lingvoj).

Parolata afrikansa povas ŝajne devii multe de la standarda lingvo, sed ĝi havas tamen ĝermanan karakteron. Ĉi tiu citaĵo estis prezentita kiel aĉa ekzemplo en ĵurnalo kiu malŝatas tian lingvan dekadencon. Notu, ke la negacio nie estas kunmetita kun la antaŭa vorto tiel, ke ĝi fariĝis sufikso -ie aŭ -i. La sama sufikso ankaŭ povas deveni de die. Multaj vortoj estas pruntitaj el la angla. Se vi konas iom da angla, eble vi povas konjekti la signifon. Sufiĉe malfacile estas eble diveni la nomojn de la personoj, ĉar ili havas nenormalan literumon.

Ekzerco: "Pawill" kanni prove wathy claim nie, konstateer Madiba oorie TeeVee. Ons moet Satdam ytlos - hy sallie en willie oorlog maaki! Nogal 'n cute oukiee hy. Ou Bliek vanni UN konnie als properties konsolideer nie, want hy hettie free akses gehatie.

Traduko: Powell ne povas pruvi kion li asertas, konstatas Madiba tra televido. Ni devas ne ĝeni Saddamon - li ne faros kaj ne deziras ekmiliti! Ĉarma ulo tio. Maljuna Blix de UN ne povas prijuĝi ĉiujn havaĵojn, ĉar li ne havis liberan aliron.

En normala afrikansa teksto oni foje trovas citaĵoj aŭ partoj kun tia lingvo. Tiam indas lerni almenaŭ tio, ke la litero i vortfine povas signifi aŭ die aŭ nie.

Pluaj studoj

Se oni atingis ĝis ĉi tiu fina sekcio de ĉi tiu libro, kaj agis laŭ la instruoj – kio ne signifas lerninte parkere ĉiujn listojn – oni nun serĉu retajn tekstojn por plua ekzerco. En ĉi tiu fazo ankaŭ ekgravas la bezono plibonigi sian elparolon, por ne ekhavi malĝustajn parolkutimojn. Tio estas ekster la kadro de ĉi tiu gvidlibro. Indas auskulti radion, sonfajlojn, aŭ kontakti iun, kun kiu oni povas paroli afrikanse.

Jen ligilo al la afrikansa Vikipedio http://af.wikipedia.org/wiki/Tuisblad

Jen iuj frazoj por kontakti afrikansa-parolantojn.

- Hallo! Hoe gaan dit? - Saluton! Kiel vi fartas?

- Baie goed, dankie. - Tre bone, dankon.

- Praat jy Esperanto? - Ĉu vi parolas Esperante?

- Jaa. - Jes.

- Praat jy Frans? - Ĉu vi parolas la francan?

- Nee. Slegs 'n bietjie. - Ne. Nur iom.

- Wat is jou naam? - Kiel vi nomiĝas?