Kataluna/Determiniloj

La determiniloj similegas al adjektivoj, sed ili montras klarajn ecojn pri la akompananta substantivo. Ili sciigas determinecon, lokon, posedanton, kvantecon, ktp.

Por krei noman frazon (sintagma nominal), substantivo bezonas almenaŭ akompanantan determinilon. Katalune oni ne povas uzi sole nomon; se oni intencas plej malmulte klarigi pri la nomo, ekzistas eĉ determiniloj, por sciigi la plej malmulton.

Ĝenerale la determinilo estas la unua vorto de la noma frazo. Ĝenerale, oni povas uzi nur unu determinilon por ĉiu noma frazo.

Artikolo determina

Artikolo estas la plej simpla determinilo, kiuj sciigas nur pri la determineco de la substantivoj. Ĝi devas harmonie havi la morfologian formon postulatan de la substantivo, laŭ nombreco kaj ineco.

La artikolo egalas al esperanta artikolo la.

La senco de la determineco montras ke la parolanto parolas pri konkreta objekto, pri kiu la aŭskultanto jam scias aŭ scios.

Determinaj artikoloj

	Masculí	Femení
Singular	El	La
Plural	Els	Les

Je kelkaj kazoj, oni devas mallongigi la artikolon per l' (apostrofo = apòstrof). Tio okazas se la sekvanta vorto (ĝenerale substantivo):

• Komenciĝas per a, e, o, ha, he, aŭ ho.
• Komenciĝas per i, u, hi aŭ hu nepre akcentitaj (la unua silabo estas la forta).

Ekzemple, jen kelkaj ĝustaj nomaj frazoj: el cotxe (la aŭto), una bicicleta (biciklo), unes sabates (ŝuoj), els remordiments (la rimorsoj), l'ossa (la ursino), l'Índia (Hindio), la història (la historio), la universitat (la universitato).

Post kelkaj prepozicioj, la artikolo kuniĝas kun ili por krei novajn vortojn. Tio nomiĝas article contracte (artikolo kuntirita).

Article contracte

Konstruaĵo	Skribendas
a + el	al
a + els	als
de + el	del
de + els	dels
per + el	pel
per + els	pels

Ekzemploj pri determinaj artikoloj

Katalune	Esperante
El gos del meu veí és blanc.	La hundo de mia najbaro estas blanka.
Has vist la nova pel·lícula del cinema?	Ĉu vi vidis la novan filmon de la kinejo?
Les patates són molt cares	La terpomoj estas tre multekostaj

Artikolo nedetermina

Ili donas la malan informon al la determinita artikolo pri la venonta substantivo. Ĝi klarigas ke oni ne parolas pri konata afero, sed pri iu ajn afero, tiel nomita. En esperanto, por tion klarigi, oni simple nenion skribas antaŭ la substantivo.

Nedeterminaj artikoloj

	Masculí	Femení
Singular	Un	Una
Plural	Uns	Unes

Ekzemploj pri nedeterminaj artikoloj

Katalune	Esperante
Avui he vist una casa vermella.	Hodiaŭ mi vidis ruĝan domon.
M'he comprat unes sabates.	Mi aĉetis por mi ŝuojn.

Artikolo persona

Antaŭ nomoj de homoj, oni uzas artikolojn tre similajn al la determinaj. Tamen, oni ne uzas ilin se ni parolas pri fama homo.

Personaj artikoloj

	Masculí	Femení
Singular	En (nordkatalune) aŭ El (alie)	La
Plural	Els	Les

Ekzemploj pri personaj artikoloj

Katalune	Esperante
En Pere m'ha donat les claus	Petro donis al mi la ŝlosilojn
Que has vist la Maria al matí?	Ĉu vi vidis Marion matene?
Dalí és un pintor excel·lent	Dalio estas bonega pentristo

Demonstrativaj

La demonstrativaj artikoloj klarigas pri proksimeco (laŭ tempo kaj spaco) al la parolantoj:

Demonstrativoj proksimaj Masculí Femení Singular aquest aquesta Plural aquests aquestes

Demonstrativoj malproksimaj Masculí Femení Singular aquell aquella Plural aquells aquelles

Oni ne prononcas la unuan s de aquest, se la venonta vorto komenciĝas per konsonanto. Norde oni ne prononcas la unuan s de aquests, kaj sude oni diras aquestos.