Latina/Tria konjugacio (prezenco)

Tria konjugacio (prezenco)

Ĝis nun ni traktis la unuan kaj la duan konjugaciojn. Tiuj estis fakte tre similaj: venis la radiko, post tio ia tema vokalo (ĝuste ties formo estis apartaĵo de ĉiu el la konjugacioj) kaj post tiu la persona finaĵo. La unua konjugacio havis teman vokalon a, la dua – e.

La tria konjugacio estas iom diferenca, nome en tio, ke ĝi ne havas ian teman vokalon. Tamen la personaj finaĵoj ne ligiĝas kun la radiko pere de nenio; ekzistas ja certa neŭtrala intervokalo, kiu plej ofte prenas sur si la formon de e (kiel en infinitivo) aŭ i (kiel ĉe plej multaj prezencaj formoj).

Plie, la tria konjugacio ne estas tute unueca kaj havas du subklasojn. La pli grandan ni nomu “normala” kaj pri la dua ni parolu kiel pri iō-varianto, ĉar ĝia marko estas ĝuste la finiĝo -iō en la vortara unuapersona formo, male al la normala simpla -ō.

En prezenco de la normalaj triakonjugaciaj vortoj la unua singulara persono havas nenian ligan vokalon, la dua singulara havas aktive -i-, pasive -e-; la tria singulara, unua kaj dua pluralaj havas ĉiam -i-, la tria plurala -u-. La ligaj vokaloj ĉiam mallongas.

La infitiva finiĝo estas -ere (kun mallonga (kaj sekve neakcentita) e, male al la dua konjugacio), sed vi atentu pri la pasiva infinitivo, kies finiĝo estas nur -ī (ne -erī). La imperativaj finiĝoj estas -e/-ere kaj -ite/-iminī – atentu denove, ke la vokaloj mallongas.

• Ekzemploj:

Ĝi estas legata: leg + i + tur → legitur

Vi legas: leg + i + tis → legitis

Mi legas: leg + ō → legō

(Ci) legu: leg + e → lege

Ili legatas: leg + u + ntur → leguntur

Vi legu: leg + i + te → legite

---

Ĉiujn formojn de la triakonjugacia verbo legō, -ere en la prezencaj indikativo kaj imperativo kaj ĝiajn prezencajn infinitivojn resumas la jena tabelo. La finiĝoj sekvantaj la radikon aplikeblas al ĉiuj regulaj verboj de la tria konjugacio, krom tiuj de la iō-varianto.

3a konjugacio			Legō, -ere
Indikativo			Singularo			Pluralo
			1	2	3	1	2	3
Aktivo	Prezenco	legas	leg-ō	leg-i-s	leg-i-t	leg-i-mus	leg-i-tis	leg-u-nt
Pasivo	Prezenco	legatas	leg-o-r	leg-e-ris	leg-i-tur	leg-i-mur	leg-i-minī	leg-u-ntur
Imperativo			Singularo			Pluralo
			1	2	3	1	2	3
Aktivo	Prezenco	legu	—	leg-e	—	—	leg-i-te	—
Pasivo	Prezenco	legiĝu	—	leg-e-re	—	—	leg-i-minī	—
Infinitivo
Aktivo	Prezenco	legi	leg-e-re
Pasivo	Prezenco	legati	leg-ī

Iō-varianto

Al la iō-varianto apartenas tiuj triakonjugaciaj vortoj, kiuj havas en la singulara unuapersona aktiva indikativo de prezenco la finiĝon -iō: tion oni do facile ellegas el la vortaro. La karakterizaĵo de tiaj ĉi verboj estas tio, ke en iuj formoj estas antaŭ la neŭtralan ligan vokalon enmentita ankoraŭ la vokalo i. En prezenco temas pri la unua singulara kaj pri la tria plurala personoj.

Ekzemploj:

Ci kaptas: cap + i + s → capis

Mi kaptas: cap + i + ō → capiō

Ili estas kaptataj: cap + i + u + ntur → capiuntur

---

Jen tabelo por la iō-variantaj verboj. Vi tamen bezonas zorgi nur pri la flavete markitaj lokoj: alio senŝanĝas.

3a konjugacio, iō-varianto			Capiō, -ere
Indikativo			Singularo			Pluralo
			1	2	3	1	2	3
Aktivo	Prezenco	kaptas	cap-i-ō	cap-i-s	cap-i-t	cap-i-mus	cap-i-tis	cap-i-u-nt
Pasivo	Prezenco	kaptatas	cap-i-o-r	cap-e-ris	cap-i-tur	cap-i-mur	cap-i-minī	cap-i-u-ntur
Imperativo			Singularo			Pluralo
			1	2	3	1	2	3
Aktivo	Prezenco	kaptu	—	cap-e	—	—	cap-i-te	—
Pasivo	Prezenco	kaptiĝu	—	cap-e-re	—	—	cap-i-minī	—
Infinitivo
Aktivo	Prezenco	kapti	cap-e-re
Pasivo	Prezenco	kaptati	cap-ī