Svahila: Malsamoj inter versioj
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto |
|||
Linio 32:
Kune tiuj kvar partoj formas plenan frazon: Mi parol-is.
En la dua ekzemplo venas pluan parton ''mw'', kiu montras, ke la objekto estas animalo. Ni nomas tiun ”objekta prefikso”. En jesaj frazoj ĝi
Post tio venas ''on'', kiu estas la verba radiko. Kun ''-a'' ĝi estas ona, kiu signifas ”vidi”, sed en ĉi tiu ekzemplo anstataŭ la fina volako ''-a'', ni havas la du sufiksojn ''yesh'' + ''ea''.
Linio 106:
====5. Radiko====
Post tio ne venas pluajn prefiksojn. Tiam venas la '''radiko''', kaj post tiu estu almenaŭ vokalo, kiu ofte estas ''-a''. Tute sen prefiksoj, kun nur radiko plus tiu vokalo, la signifo estas singulara imperativo (iom malmilda): ''Sem-a'' = diru.
Se oni anstataŭ ĉiuj prefiksoj metas ''ku-'', oni havas la infinitivon. ''Ku-sem-a'' = diri. Se la radiko estas mallonga, sen vokalo, ĝi kuntrenas tiun infinitivan ''ku''- en multajn el ĝiaj jesaj formoj. ''Ku-l-a'' = manĝi. ''Ni-na-kul-a'' = Mi manĝas. ''Ni-li-kul-a'' = Mi manĝis. ''Ni-ta-kul-a'' = Mi manĝos. ''Kul-a'' = manĝu.
Linio 117:
{| class="wikitable"
|''Ninakula'' --> ''sili''|| ''ninakupa'' --> ''sipi''|| ''ninakuja'' --> ''siji''|| ''ninakuwa'' --> ''siwi''|| ''ninakufa'' --> ''sifi''
|-
|Mi manĝas --> Mi ne manĝas||Mi aĉetas --> Mi ne aĉetas||Mi venas --> Mi ne venas||Mi fariĝas --> Mi ne fariĝas||Mi mortas --> Mi ne mortas
|}
Linio 135:
La demandan vorton ''je'' oni povas ankaŭ uzi kiel verban sufikson. Tiaokaze la demando temas pri la objekto aŭ unu adjekto de la verbo. La signifo do estas ”kiel” aŭ ”kio”.
Ekzemplo: ''Unafanyaje?'' = Kion vi faras? ''Alitokaje?'' = Kiel li elvenis? ''Unauzaje?'' = Por kiom vi vendas?
Demandaj vortoj (nur por direktaj demandoj, ne kiel relativaj pronomoj):
Linio 184:
|}
'''Ordonoj.''' Kiel antaŭe dirite, ordonojn oni povas esprimi per infinitivo sen ''ku-''. Nur unusilabaj infinitivoj retenas sian ''ku''-prefikson. Tio estas singularo, ordono al unu persono. La plurala imperativo havas la sufikson ''-ni
Tiu tre simpla maniero
La konjunktivo povas havi objektan prefikson, sed neniam tempa prefikson. Nean konjunktivon oni esprimas per la nea prefikso ''si-'', kiun oni metas ''post'' la subjekta prefikso! Ekz: ''Usiseme'' (ne dirus, ne diru).
==Vortoj - verboj==
Linio 240 ⟶ 242:
|''Mtoto anasema: "La, sitakupa kahawa, nitakupa chai." Mbwa anakwenda hospitali. Anasema: "Hodi, hodi!"||''hodi!'' = he! hola! (Oni vokas ''hodi'' anstataŭ frapi la pordon.)
|-
|''Bibi anasema: "Karibu ndani." Mbwa anakwenda ndani, anamkula bibi. ||''karibu'' = bonvenu, envenu
|-
|''Mtoto anakuja, anasema: "Hodi, hodi!" Mbwa anasema: "Karibu!" Mtoto anakuja ndani. Mbwa anataka kula mtoto.||''-taka'' = voli.
Linio 247 ⟶ 249:
|}
La sama fabelo, kun pli da detaloj, oni povas legi en venontaj ĉpitroj de ĉi tiu Vikilibro. Tie ankaŭ la lingvo estas iom pli idioma. En ĉi tiu plej malfrua versio ni devis uzi tre malgrandan vortprovizon kaj simplan gramatikon.
==Paroli, skribi aŭ legi?==
Linio 289:
===Legi svahile===
Se oni volas uzi svahilan por legi, tiam unue oni devas rekoni la morfemojn - kaj vortojn kaj afiksojn. La vortojn oni ne necese devas lerni parkere, ĉar oni havas la tempon por serĉi ilin en vortaro, sed oni devas rekoni ilin, eĉ se ili estas kunigitaj kun aliaj morfemoj - prefiksoj kaj sufiksoj. Tiuj prefiksoj kaj sufiksoj indas pli da studado. Ne estas kiel ĉe malpli formoriĉaj lingvoj, por ekzemple la angla kaj la hispana, ke oni trovas la vortojn en la vortaro, kaj simple metas ilin unu post la alia. La vortoj estas ŝanĝitaj per afiksoj, ke ili estas nur malfacile rekoneblaj. Esperanto havas la saman trajton, sed havas malpli multajn afiksojn, kaj ili estas strikte neŝanĝeblaj. Krom tio, dum ĉe Esperanto nur malmultaj afiksoj povas aperi vortkomence (prefiksoj), ĉe la svahila la eblaj prefiksoj estas multaj, kaj
Sed por legi pli facile indas lerni iujn pliajn formojn, kiujn oni povas eviti kiam oni mem kreas siajn frazojn. Por ĉiuj legontoj ni nun donas ĉi tie iujn prefiksojn, kiujn ne grave bezonas tiuj lernantoj, kiuj volas precipe paroli aŭ skribi.
Linio 299:
| ''hu-|| Ofta aŭ laŭkutima ago. La prefikso estas sen subjekta prefikso.||''Bwana husema Kiswahili.'' (Sinjoro ofte parolas svahile.)
|-
| ''ka-||La sama pasinta tempo pri kiu la antaŭa li-tempa verbo diris (rakonta tempo). ||''Bwana alikuja. Akajifunza lugha.
|-
| ''me-||Jesa kompletiga, plenumita, resulta ago aŭ stato. Kiel participo de perfekto en multaj eŭropaj lingvoj, "jam estis"||''Bwana amekufa'' (Sinjoro jam mortis. Bwana estas morta.)
Linio 434:
'''Ekzercoj:'''
'''Se vi volas uzi vortaron.''' En ĉi tiu Vikilibro ni nomis la klasojn per vortoj, kiuj iom priskribas tipan sferon de iliaj signifoj. Tiajn nomojn ne uzas normala svahila vortaro. Kutime por referenci al substantivklasoj in bantuaj lingvoj oni uzas komunan numerosistemon de 1 ĝis 18. (Pri svahili ankaŭ aliaj numerosistemoj ekzistas, kiuj ne estas komunaj por pluraj bantuaj lingvoj.) Jen la klasnumeroj laŭ la komuna sistemo: Animalo (Klasoj 1, 9), Animaloj (Pluralo de Animalo, klasoj 2, 10), Kreskaĵo (3), Kreskaĵoj (Pluralo de Kreskaĵo, klaso 4), Frukto (5), Fruktoj (Pluralo de Frukto, klaso 6), Etaĵo (7), Etaĵoj (Pluralo de Etaĵo, klaso 8), Novaĵo (9), Novaĵoj (Pluralo de Novaĵo, klaso 10), Abstrakto (11, 14) kaj Infinitivo (15, 17).
Linio 487 ⟶ 486:
|viando, -j||''nyama''||''nyama''||Novaĵo(j)||
|-
|tagnokto, -j; tago, -j ||''siku'' ||''siku'' ||Novaĵo(j)||
|-
|teo, -j ||''chai'' ||''chai'' ||Novaĵo(j) ||Kiel la rusa
Linio 544 ⟶ 543:
:Ekzemploj:
:''Jina lako nani?'' (Kio estas via nomo?)
:Mia plena arbo --> Arbo plena mia -> ''Mti wote wangu'' (La ''u-'' fariĝas ''w-'' antaŭ vokalo.)
Kiel oni povas memori tion? Kiel oni komprenu? Eble oni penu identiĝi kun alia maniero pritrakti posedajn pronomomojn. Ili estas verbecaj! Kiam oni diras: ”Miaj tri bonaj oranĝoj” ni ne nur devas ŝanĝi la vortordon: ”oranĝoj bonaj tri miaj” kaj la vicon de la vorteroj: ”j-oranĝo j-bona j-tri j-mia. Ankaŭ estu verbeco: ”j-libro j-bona j-tri as-j-mia”. ''Machungwa mazuri matatu yangu''.
Linio 578 ⟶ 577:
(Pri tiuj vortoj oni povas observi iujn malsimilecojn kompare de veraj verboj. En la klaso Animalo ili havas la prefikson ''y(u)-'' aŭ ''wa-'' anstataŭ ''a-''. Pri la vorto "ĉi tiu": Post la komenclitero ''h'' venas la vokalon de la subjekta prefikso, kaj post tiu la kompleta subjekta prefikso.)
:Ekzemplo: ''Ndugu yango mdogo anakwenda.'' (Mia malgranda gefrato iras.) (Ĉi tie ''a'' fariĝas ''y'', kaj ''n'' fariĝas ''m'' - eta fonetika ŝanĝo antaŭ la literoj "b" kaj "p".)
==Vortoj - adjektivoj kaj adverboj==
Linio 648 ⟶ 647:
|}
Vortaroj
==Vortoj - verboj kaj substantivoj==
Linio 775 ⟶ 774:
Same, verbo havas sian radikon. Kune kun la prefikso ''ku-'' kaj la sufikso ''-a'' ĝi jam estas verbo, sed la signigon povas modifi aliaj sufiksoj anstataŭ la ''-a'', kaj la frazrolojn povas ŝanĝi prefiksoj.
La samaj radikoj povas funkcii kaj substantive kaj verbe:
Linio 800 ⟶ 797:
Nur por prezenca tempo oni ne rajtas uzi ''kuwa''. Ĝi prezence havas tro da signifo de fariĝi. Tiam oni uzu la verbon ''ni'', kiu ne povas ricevi iujn ajn prefiksojn, kiel normalaj verboj povas. ''Mwalimu ni Mtanzania'' (La instruisto estas tanzaniano). ''Kitu ni redio.'' (La aĵo estas radio.)
Ĉar la verbo ''ni'' ne havas iun ajn subjektan prefikson, oni devas nomi la subjekton alimaniere. Foje oni povas uzi substantivon, kiel en ĉi-supraj ezemploj. Se la subjekto ne estas substantivo, sed kio Esperante estas montrata per persona pronomo (mi, vi, ŝi/li, ĝi, ni, ili), tiam oni ankaŭ svahile uzu personan pronomon. Ĉar la svahila havas tiajn, kvankam ili ne estas vaste uzitaj;
:Ekzemploj: ''Mimi ni mwalimu, wewe ni nani?'' (Mi estas instruisto, kio vi estas?) ''Yeye ni mwalimo.'' (Ŝi/li estas instruisto.) ''Sisi ni watu.'' (Ni estas homoj.) ''Ninyi ni watoto.'' (Vi ĉiuj estas infanoj.) ''Wao ni mabwana.'' (Ili estas sinjoroj.)
Linio 944 ⟶ 941:
Tiuj tri verboj ne prenas tempan prefikson. Ili ĉiam montras la nuntempon.
La
==Fabelo – versio 3==
| |||