Vikilibroj

Kataluna: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
← Pli malnova redaktoPli nova redakto →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Linio 242:
==== Diftongoj ====
 
La diftongoj tre similas al esperanto, ĉar ili rilatas al konsonantoj ''j'' kaj ''ŭ'', kiu rilatas al vokalaj sonoj, sed agas konsonante. Katalune oni skribas tiujn ''j'' kaj ''ŭ'' per la parencaj vokaloj '''i''' kaj '''u'''. Katalune oni nomas tiujn konsonantajn vokalojn ''vocals graduals''.
Oni devas atentigi pri silaba strukturo en la kataluna skribado, do estas reguloj por scii kiu el tiuj vokaloj estas konsonanta, kaj kiu estas vokala. Oni nomas tiujn konsonantajn vokalojn ''vocals graduals''.
 
Laŭ ĝeneralaj reguloj, ekzistas kombinoj de vokaloj (''a'', ''e'', ''i'', ''o'', ''u'') kiuj rezultiĝas en diftongo: la '''i''' aŭ la '''u''' estas vokaloj, kiujn oni prononcas kiel la esperantaj konsonantaj vokaloj.
Ekzistas fiksitaj kombinoj de duvokaloj, kiujn oni nomas diftongoj. Ili dividiĝas inter:
 
* Kreskantaj: '''ia''', '''ie''', '''io''', '''iu'''. Ankaŭ tiuj, rilataj al '''gu''' kaj '''qu''': '''gua''', '''güe''', '''güi''', '''guo''', '''qua''', '''qüe''', '''qüi''', '''quo'''. Plia informo en [[Kataluna#Konsonantoj|Konsonantoj]]▼
Ekzistas regulaj kombinoj de duvokaloj, kiuj rezultiĝas en diftongo se oni ilin trovas sen alia teksta marko.
* Malkreskantaj: '''ai''', '''ei''', '''oi''', '''ui''', '''au''', '''eu''', '''ou'''▼
▲* Kreskantaj: '''ia''', '''ie''', '''io''', '''iu'''. Ankaŭ tiuj, rilataj al '''gu''' kaj '''qu''': '''gua''', '''güe''', '''güi''', '''guo''', '''qua''', '''qüe''', '''qüi''', '''quo'''. Plia informo en [[Kataluna#Konsonantoj|Konsonantoj]]
▲* Malkreskantaj: '''ai''', '''ei''', '''oi''', '''uiiu''', '''au''', '''eu''', '''ou''', '''uu'''
 
Tio okazas ankaŭ trilitere, en la t.n. ''triftongs''. Ekzemploj estas: '''iei''', '''iau''', '''uai'''
 
En kreskantaj, la dua vokalo estas la vokala sono. Male en la malkreskantaj. Do, se oni trovas iun el tiuj vokalaj kombinoj, ŝajnesen (ĉefeteksta pri malkreskantaj)marko, ĝi ''fariĝas diftongo''. Do, unu el tiuj vokaloj ('''i''' aŭ '''u''') fariĝas konsonanta.
 
{|
Linio 280 ⟶ 281:
{| border = 1
|+Ekzemplaj kazoj pri kombinoj, kiuj ne estas diftongoj
! Vorto !! Silaboj !! Esperante
! Silaboj
! Esperante
|-
| piano || pi-a-no || piano
| riera || ri-e-ra || rivereto
| pi-a-no
| piano
|-
| continuïn
| con-ti-nu-in
| daŭrigu (ili)
|}
|}
 
Se iam okazas unu el tiuj vokalkombinoj prezentitaj, sed oni ne prononcas ĝin diftonge, bezonatas rimarki tion per teksta marko: ''la dièresi'' (dierezo per tremao: '''ï''' kaj '''ü''') aŭ surstreketo. Oni skribas surstreketon sur '''i''' aŭ '''u''' se oni povas tion fari laŭ reguloj pri surstrekado. Alie, oni skribas la tremaon. En la tabeloj videblas kelkaj ekzemploj.
Tiuj ĉi kombinoj ''ne ĉiam'' rilatas al diftongo. Estas pluraj reguloj kiuj helpas scii, ĉu okazas diftongo. Per la antaŭa listo diritas ke estas ''nur tiuj'' eblaj diftongoj. Ĝenerale vokalo 'u' ne tro ofte partoprenas diftongon. Ekzemple, ĝenerale se la konsonanta (grada) vokalo venas tuj post konsonanto, ne kreiĝas diftongo. Oni povas trovi kelkajn regulojn ekzemple ĉe:
 
Laŭ tiu regulo, oni devus tre ofte skribi la ''dièresi''. Sed estas kromaj reguloj, kiuj klarigas ke je kelkaj vortoj - pro derivaĵoj, pro latinaj radikoj, k.s. Tiujn regulojn oni povas trovi ĉe:
* [http://www.cult.gva.es/salt/salt_asse_grama_dieresi.htm Assessorament de la Generalitat Valenciana sobre la dièresi].
* Plia informo pri diftongiĝo en [http://www.iecat.net/institucio/seccions/Filologica/gramatica/Fonetica/05Diftongstriftongshiats.pdf Diftongs, triftongs i hiats (IECAT)]
 
Rimarku ke la ''dièresi'' havas apartan uzon sur '''u''' post konsonantoj '''g''' kaj '''q'''. Tie ĝi ne rompas diftongon.
Ĝenerale, se oni volas skribi iun el la diftongaj (laŭ reguloj) malkreskantaj kombinoj, sed oni celas vorton kie la du sonoj estas vokalaj (apartenantaj du malsimilajn silabojn, ne diftongaj), oni devas klare ''rompi la diftongon''. Oni povas klarige rompi diftongon per du signoj: surstreketo (kiam eble) aŭ ''dierèsis'' (du punktoj sur la nekonsonanta vokalo).
 
Se per la surstreketaj reguloj oni povas aldoni surstreketon al konsonunta '''i''' aŭ '''u''', faru tiel. Se ne estas tiu ebleco, oni devas aldoni du punktojn sur '''i''' aŭ '''u''', tiel: '''ï''' kaj '''ü'''. Do, se iu vokalo havas surstreketon aŭ du punktojn, ĝi certe estas vokala, kaj havas propran silabon. Tiu ĉi regulo pri la du punktoj ''ne'' rilatas al la legendigo de konsonanta '''u''' inter konsonantoj '''g''' kaj '''q''', kaj vokaloj '''e''' kaj '''i'''.
 
{| border = 1
Linio 320 ⟶ 314:
| Raulo (propra nomo)
|}
 
Ĝenerale, pri tremaoj, pli facilas parkeri la vortojn, kiuj enhavas ĝin. Ja malfacilas scii ĉiujn regulojn pri ĝi, kaj eĉ ĉiam estas esceptoj.
 
=== Eksteraj ligiloj ===
Elŝutita el "https://eo.wikibooks.org/wiki/Kataluna"